Stratos Vasdekis

Szanowny Panie,

artykuł Anety Mazur, do którego odnośnik Pan przesłał, dobrze wyjaśnia różne aspekty etymologii tego słowa. Folgować i folga (oraz wariant folg/folk) rzeczywiście pojawiają się w języku polskim w XV wieku (odpowiednio – w 1428 i 1460 r.) i przywędrowały do nas (może poprzez język czeski) ze średniogórnoniemieckiego volgen ‘iść, postępować za czymś’ i Volge ‘pójście za czymś’ (w dzisiejszym niemieckim folgen ‘podążać za czymś’, Folge ‘skutek, następstwo’). Słowa polskie już w XV w. używane były nie tylko w znaczeniu bliskim pierwowzorowi niemieckiemu (‘iść, postępować za czymś’), lecz także w znaczeniu od pierwowzoru różnym: ‘ulegać, ustępować’. Podobne znaczenia obserwujemy także w XV w. w czeskim folk ‘pozwolenie, pobłażliwość, ulga’ i folkovati ‘pobłażać, sprzyjać, faworyzować’. Być może do zmiany znaczenia (która mogła dokonać się w słowie czeskim, które potem zostało zapożyczone do języka polskiego, bądź też mogła dokonać się równolegle w czeskim i polskim) przyczyniła się kontaminacja słowa zapożyczonego ze słowem rodzimym wywodzącym się z prasłowiańskiego *lьga (stpol. lga/ldza/ulga) – zwłaszcza że miała ona też postać *polьga (mającą pozostałości w niektórych językach słowiańskich, np. scs. polьdza), a zatem polga musiała bardzo przypominać fonetycznie zapożyczone słowo folg(a). Poza tym polga/ulga znaczyła pierwotnie ‘korzyść, pożytek’, a zatem przejście znaczeniowe do ‘korzystne dla kogoś uleganie, uniżenie’ byłoby zrozumiałe. Ostatecznie zaś znaczenie przeszło w ‘uleganie, pobłażanie’.

Niemiecki czasownik folgen ma odpowiedniki w innych językach zachodniogermańskich (m.in. stang. folgian, ang. follow ‘postępować za’) oraz w językach północnogermańskich (staronord. fulger, staroszw. folger). Wyprowadza się go z pragermańskiego czasownika *fulgāną lub *fulgēną ‘postępować za czymś’. Jednak wcześniejsze pochodzenie tego czasownika nie jest jasne. Moglibyśmy się spodziewać, że kontynuuje on jakiś praindoeuropejski rdzeń *pelg^h- lub *pelǵ^h – jest to jednak tylko transponat (forma rekonstruowana na podstawie jednej tylko podrodziny, tu: germańskiej), a nie rzeczywista rekonstrukcja pie. dokonana metodą porównawczą. Dane porównawcze nie są tu bowiem pewne. Próbowano szukać ich w językach celtyckich, np. w bretońskim heul ‘podążać’, które jednak zdaje się kontynuować raczej *selg^h- niż *pelg^h-, a także w językach słowiańskich, np. chorw. pȕzati, pol. pełzać (psł. *pь̋lzati) – i to ostatnie powiązanie jest teoretycznie możliwe pod warunkiem zrekonstruowania w rdzeniu laryngalnej *H (*pelHǵ^h-), która tłumaczyłaby prasłowiański akcent akutowy. Być może pokrewne są także psł. *pȏlzъ (pol. płoza, a także zapożyczony z czeskiego płaz) i pgerm. *felgō ‘zewnętrzna obręcz koła’ (niem. Felge, zapożyczone do polskiego jako felga), które także mogłyby pochodzić od rdzenia *pelHǵ^h-. Jest to jednak rekonstrukcja niezbyt pewna, oparta tylko na dwóch podrodzinach, a w dodatku struktura, którą miałby mieć ów rdzeń *pelHǵ^h-, nie jest w języku pie. częsta.

Możliwe też, że pragermańskie *fulgāną jest złożeniem rdzenia zawartego w pgerm. *fullaz ‘pełen’ (por. ang. full, niem. voll) i pgerm. *gāną ‘iść’ (por. ang. go, niem. gehen), co oznaczałoby „pełne pójście”, a zatem 'podążanie za czymś'. Pgerm. *fullaz pochodzi z pie. *plh₁nós ‘pełen’, jest zatem spokrewnione z łac. plēnus, lit. pìlnas,sanskr. pūrṇáḥ, psł. *pь̋lnъ (pol. pełen), natomiast pgerm. *gānǫ pochodzi z pie. *ǵ^heh₁- ‘opuszczać’, z którego pochodzi też m.in. sanskryckie hā- ‘opuścić’, łac. hērēs ‘dziedzic’, gr. khḗra ‘wdowa’.

Z wyrazami szacunku

Kamil Pawlicki