nazwy płyt tektonicznych - Poradnia Językowa

15.11.2023

Jak należy pisać współczesne nazwy płyt/mikropłyt litosfery? Przykłady: płyta Juan de Fuca Płyta Juan de Fuca płyta Scotia Płyta Scotia płyta euroazjatycka Płyta euroazjatycka Płyta Euroazjatycka płyta arabska Płyta Arabska. Skłaniam się ku zasadzie: oba człony, rzeczownik i przymiotnik, dużą literą (np. Płyta Anatolijska), tak jak i nazwy związane z rzeczownikiem geograficznym (Płyta Nazca, Płyta Kermadec, Płyta Tonga ect.), co wydaje się oczywiste. Zakładam, że nazwy płyt są geograficznymi nazwami własnymi jak takie analogi, np.: - Morze Bałtyckie, - Zatoka Meksykańska, - Półwysep Bałkański, - Ocean Atlantycki, - Morze Marmara, - Afryka Południowa (południowy obszar kontynentu afrykańskiego), - Zalew Wiślany, - Rów Aleucki, - Rów Tonga, - Głębia Landsort, - Morze Sargassowe, - Trójkąt Bermudzki, - Basen Gujański, - Grzbiet Sródatlantycki (Północno- i Południowoatlantycki, nazwy związane z tektoniką płyt, tak jak i nazwy rowów oceanicznych), - Nowy Świat, - Żyzny Półksiężyc.

jarosław

Szanowny Panie,

w pisowni nazw geograficznych, które mają status nazw własnych, przyjmujemy zasadę ortograficzną, zgodnie z którą stosowanie wielkiej i małej litery zależy od budowy nazwy. Jeśli na drugim miejscu jest przymiotnik lub rzeczownik w dopełniaczu, całość piszemy wielkimi literami (np. Morze Bałtyckie, Półwysep Helski, Góra Kościuszki), jeśli natomiast na drugim miejscu stoi rzeczownik w mianowniku, pierwszy człon traktujemy jako gatunkujący i zapisujemy małą literą (np. morze Bałtyk, półwysep Hel, góry Tatry).

Pytanie zasadnicze jednak brzmi: czy w wypadku nazw, o które Pan pyta, rzeczywiście mamy do czynienia z nazwami własnymi. Sprawę tę zgodził się skonsultować dr hab. prof. ucz. Tomasz Wites z Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych UW, któremu serdecznie dziękuję za pomoc. Poniższej przytaczam jego odpowiedź.

„Płyty litosfery, będące rozległymi fragmentami litosfery, mimo tego że są podstawowym pojęciem w teorii tektoniki płyt litosfery, nie są nazwami oficjalnymi. Nie są zatem traktowane jako nazwy własne obiektów geograficznych. Z tego powodu ich nazwy zapisujemy małymi literami, np. płyta euroazjatycka. Mylące jest to, że w sytuacji gdy rozpoczynamy zdanie używając nazwy płyty, to zapis przyjmuje postać następującą: Płyta północnoamerykańska położona jest... itd. To może być mylące dla części osób, które mogłyby sądzić, że słowo płyta zawsze powinniśmy pisać wielką literą, a faktycznie używamy zapisu małymi literami w odniesieniu do ich nazw własnych. Wyjątek w zapisie stanowią nazwy płyt w mianowniku, te zapisujemy wielką literą, np. płyta Nazca, płyta Scotia.

W obrębie współczesnej litosfery rozróżnia się 6 wielkich płyt: eurazjatycką, afrykańską, indoaustralijską, pacyficzną, antarktyczną i amerykańską (albo 2 odrębne płyty: północno- i południowoamerykańską); ponadto wydziela się nieco mniejsze płyty: filipińską, karaibską oraz, na obszarze Pacyfiku, płyty Juan de Fuca i Nazca. W obrębie Pacyfiku mamy interesujący przykład jednej płyty, która jeśli przyjmuje zapis w mianowniku, to poprawna jej nazwa brzmi płyta Cocos, a gdy w formie przymiotnikowej, to wtedy płyta kokosowa (ta druga nazwa stosowana jest częściej)”.

Łączę wyrazy szacunku

Agata Hącia