Stratos Vasdekis
Szanowny Panie,
przymiotnik autentyczny w polszczyźnie pojawia się w wieku XVII – pierwsze odnotowane poświadczenie pochodzi z tekstu Grzegorza Czaradzkiego Pobudka na wojnę turecką… z roku 1621. Autor pisze:
„List to prawie bezecny, prawie bestialski, i słów Pogańskiej zapamiętałości obrzydliwych pełen, któremu podobny i teraz pospólstwo obnosi, lecz nie zdało mi się tu go kłaść, gdy zapewne dowiedzieć się nie mogłem, jeśli jest autentyczny, czy nie”.
Ściślej rzecz biorąc, wyraz został tam zapisany przez th (authentyczny) – taka pisownia dominuje w wieku XVII, w wieku następnym zastępuje ją pisownia przez t.
Wówczas słowo funkcjonuje przede wszystkim w znaczeniach prawniczych, w kontekście listów i dokumentów: ‘potwierdzony dowodami, dokumentami; oryginalny, wiarygodny, rzeczywisty’. Z rzadka tylko pojawiało się w znaczeniu bardziej ogólnym: ‘sprawdzony, skuteczny’, jak w Vademecum medicum Apolinarego Wieczorkowicza (1724 r.):
„Plaster Noremberski autentyczny. Weźmi soku ze świeżych Rzep zwyczajnych, wyciśnionego, przewarz go [...] przydaj Kamfory puł łota”.
Po XVIII w. to znaczenie zanika. Natomiast inne wymienione powyżej znaczenia trwają w zasadzie do dziś. Współczesne słowniki notują także znaczenia nowsze, odnoszące się już nie do przedmiotów, lecz do osób, uczuć, postaw czy cech: ‘szczery, niekłamany, prawdziwy’ (np. autentyczna radość, autentyczne zaangażowanie) oraz ‘niezwykły, niewątpliwy, wielki, prawdziwy’ (np. autentyczny talent) (za Uniwersalnym słownikiem języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, 2003 r.).
Przymiotnik autentyczny mógł zostać zapożyczony bezpośrednio z nowołacińskiego przymiotnika authenticus ‘niesfałszowany, wiarygodny’, a mógł też zostać utworzony od rzeczownika autentyk ‘dokument mający moc dowodową’, poświadczonego w polszczyźnie już od roku 1543 i również będącego zapożyczeniem z łacińskiego authenticus.
Ten zaś dostał się do łaciny z greki, z przymiotnika αὐθεντικός, authentikós ‘uzasadniony, autentyczny, oryginalny; autorytatywny’. Został on utworzony od rzeczownika αὐθέντης, authéntēs, który prawdopodobnie oznaczał pierwotnie kogoś, kto sam rządzi działaniami swoimi lub innych – stąd dość różne znaczenia: ‘morderca; samobójca; sprawca, przestępca; władca’. Niewykluczone zresztą, że na rozwój znaczeń ‘morderca, samobójca’ miało wpływ skojarzenie z niespokrewnionym, ale podobnie brzmiącym czasownikiem θείνω, theínō ‘zabijam’ (choć autor słownika etymologicznego języka greckiego z 1968 r., Pierre Chantraine, uznaje taki wpływ za mało prawdopodobny). Tak czy inaczej, znaczenie przymiotnika wydaje się bliższe pierwotnemu (chciałoby się rzec: „autentycznemu”) znaczeniu rzeczownika authéntēs.
A ów rzeczownik prawdopodobnie powstał jako złożenie zaimka αὐτός, autós ‘sam’ i hipotetycznego imiesłowu *ἕντης, héntēs ‘osiągający, dokonujący’ od czasownika ἁνύω, hanýō ‘osiągam, dokonuję’. Czasownik ten wywodzi się od praindoeuropejskiego rdzenia *senH- ‘zwyciężać, osiągać’, jest zatem spokrewniony m.in. z sanskryckim sanóti ‘zwycięża, otrzymuje’.
Z wyrazami szacunku
Kamil Pawlicki