egzecyrować, egzecyrka - Poradnia Językowa

21.05.2024

Szanowna Poradnio Językowa UW, co znaczą wyrazy „eksecyrować” oraz „eksecyrka”. Jakie są definicje tychże wyrazów? Poniżej zamieszczone są fragmenty tekstów zawierających owe wyrazy. 1) „Syna uchować, na wojnę go dać, tam sie nauczy eksecyrować. Ta eksecyrka niewielkie rzeczy, bo to potrafią starsi wojocy.”, 2) „[...] niech ci się łobróci z Francyje inna. 3. tam nie było casu innych miłować bośmy tam musieli eksecyrować. 4. kto eksecyrka zno temu jest [...]”, 3) „Nō, tōż dowejcie pozōr karlusy, chopy i inksze ciarachy, zetrwejcie deczko, bo tako eksecyrka kõżdymu sie przido, coby we dobryj asiście niy [...]”.

eksecyrować, eksecyrka

Szanowna Pani (lub: Szanowny Panie),

zapewne chodzi o słowa, które w Słowniku języka polskiego pod red. J. Karłowicza, A.A. Kryńskiego, W. Niedźwiedzkiego, Warszawa 1900–1927, t. I, s. 675, są zapisane jako egzecyrować (rzadszy wariant czasownika egzercyrować, przybierającego też postać egzecerować, igzycować), egzecyrka i znaczą kolejno: '1. ćwiczyć, musztrować, 2. ćwiczyć, bić, 3. manewrować: Owcami bardzo egzercerował (= manewrował popędzając)' oraz '1. ćwiczenie wojskowe, robienie bronią, musztra, 2. chłosta'. Do tej rodziny wyrazów należały ponadto: egzercyrmajster (egzercermajster) 'ten, kto ćwiczy żołnierzy, instruktor', egzercerunek (egzercyrunek, egzercyrka, igzycyrka) 'ćwiczenie wojskowe, musztra' i dalej: egzercycja (egzercytacja) '1. ćwiczenie [w ogóle], 2. w muzyce: ćwiczenie, wprawka', egzercytować 'ćwiczyć, kształcić, doskonalić, wprawiać'.

Słowa, o które Pani/Pan pyta, do polszczyzny przeszły z języka niemieckiego (wspomniany słownik podaje: exerciren [współczesna pisownia: exerzieren] = ćwiczyć, por. też Exercirmeister ), ale ich głębszych źródeł można szukać w łacinie (np. exercitio, exercitare).

Łączę wyrazy szacunku

Agata Hącia