14.08.2024

niedźwiedź i łoś – szły czy szli?

Szanowni Państwo, w kręgu moich znajomych zaistniał spór. Nie możemy się zgodzić której formy czasownika "iść" najlepiej jest użyć w poniższej wypowiedzi: Niedźwiedź i łoś ___ koło siebie lasem. Będzie to "szły" czy "szli"? Dziękuję za odpowiedź

Kacper

Szanowny Panie,

zasadniczo powinno się w tym kontekście użyć formy niemęskooobowej szły. Wynika to z tego, że zarówno niedźwiedź, jak i łoś to tzw. rzeczowniki męskozwierzęce (męskożywotne, M2), które w czasie przeszłym w liczbie mnogiej łączą się z orzeczeniami w rodzaju niemęskoosobowym. Powiemy na przykład: dwa psy biegły, pies i kot się bawiły, gołąb i wróbel siedziały na dachu, na drogę wyskoczyły jeleń i zając i także: niedźwiedź i łoś szły koło siebie. Forma męskoosobowa orzeczenia jest – z reguły – zarezerwowana do sytuacji, w której co najmniej jeden z członów podmiotu szeregowego to rzeczownik męskoosobowy (np. chłopiec i dziewczynka bawili się; pies i jego opiekun ćwiczyli aportowanie; Zosia, jej brat Karol i ich kot Bonifacy wylegiwali się na kanapie) lub takiej, gdy w skład podmiotu wchodzi rzeczownik męskożywotny nazywający zwierzę i rzeczownik żeński osobowy (np. Kasia i kot Mruczek oglądali dobranockę).

Formy męskoosobowe orzeczeń w połączeniu z rzeczownikami niemęskoosobowymi można spotkać w niektórych gwarach (drzewa się przewrócili; ptaszki zlecieli), w których są śladem archaicznej składni polskiej.

Formy takie są również poprawne w tekstach literackich lub quasi-literackich, np. w bajkach dla dzieci, w których występuje wyraźna antropomorfizacja bohaterów zwierzęcych (por. cytaty z Kubusia Puchatka A.A. Milne'a: I tak rozmawiali, aż Prosiaczek z Puchatkiem poszli sobie do domu; Królik i Prosiaczek, którzy ukazali się z drugiej strony pagórka, powiedzieli: “Dobry wieczór!” i “Jak się masz, Maleństwo!” – a Maleństwo dopominało się, żeby koniecznie popatrzyli, jak ono skacze, więc stanęli i patrzyli.)

Łączę wyrazy szacunku

Agata Hącia