Szanowni Państwo,
w pracy dyplomowej zawarłem następujące zdanie: "Na pierwszy rzut oka domniema się zauważać zależność, która wydaje się oczywista: zmiana ceny wizyty na wyższą ma mniejszy wpływ na decyzje osób o wyższym dochodzie". Słowo "domniemać" wzbudziło moją czujność podczas pisania, więc sprawdziłem znaczenie w słowniku, który wskazuje, że "domniemać" to "domyślić się czegoś". Z kolei "domniemywać" oznacza "domyślać się czegoś". Stwierdziłem, że użycie słowa będzie poprawne, jednak recenzent wskazał, że "[...] jedyna usterka to kłopot z czasownikiem «domniemywać»". Zacząłem analizować użycie słowa oraz jego znaczenie. Teraz mam wątpliwości odnośnie do poprawności wspomnianego zdania. Uważam, że lepszym rozwiązaniem byłoby wyrażenie "wydaje się", a w przypadku pozostania w obrębie użytego słowa - "domniemywa się" - jako forma niedokonana. Uprzejmie proszę o informację, czy stworzone przeze mnie zdanie jest poprawne (lub jak poważny jest to błąd).
Łączę wyrazy szacunku
Rafał
Szanowny Panie,
domniema to forma 3. os. lp. czasu przyszłego czasownika domniemać o znaczeniu, które Pan wskazał, czyli 'przypuścić', 'osądzić, że coś jest prawdopodobne lub prawdziwe, mimo niewystarczających danych'. Kłopot z użyciem tej formy w cytowanym zdaniu ma charakter gramatyczno-semantyczny.
Po pierwsze, w cytowanym fragmencie jest miejsce na formę czasu teraźniejszego, a nie przyszłego, ponieważ przedstawił Pan swoją – zaistniałą już, a nie spodziewaną – obserwację; podobnie formy czasu teraźniejszego są pożądane w konstrukcjach synonimicznych (np. Na pierwszy rzut oka wydaje się [TERAZ] zauważać zależność...; Na pierwszy rzut oka można [TERAZ] sądzić, że zachodzi zależność...). Czasownik dokonany domniemać nie tworzy (z definicji) form czasu teraźniejszego, a zatem rzeczywiście forma domniema została użyta niewłaściwie. Zdania bowiem Na pierwszy rzut oka będzie się wydawało [W PRZYSZŁOŚCI] zauważać zależność...; Na pierwszy rzut oka będzie można [W PRZYSZŁOŚCI] sądzić, że zachodzi zależność... – i tak samo Na pierwszy rzut oka domniema się [W PRZYSZŁOŚCI].... opisują dopiero spodziewany stan rzeczy.
Po drugie, widziałabym tutaj naddatek semantyczny w zbitce na pierwszy rzut oka domniema się/ domniemywa się zauważać zależność, widoczny zwłaszcza po zastosowaniu testu synonimii. Zdanie: Na pierwszy rzut oka przypuszcza się zauważać zależność jest wyraźnie wadliwe znaczeniowo, taką samą wadę ma zdanie umieszczone w Pana pracy dyplomowej. Chodzi o to, że i frazeologizm na pierwszy rzut oka, i czasowniki domniemywać (domniemać) oraz zauważać niosą informację o sądzie mówiącego na temat faktów. I ten, kto domniemywa coś, i ten, kto coś zauważa, i ten, komu coś wydaje się jakieś na pierwszy rzut oka, przekazuje informację o tym, jak postrzega rzeczywistość, a nie o tym, jaka ona obiektywnie jest. Aby poprawić zdanie, należałoby wybrać tylko jeden z tych elementów. Wówczas mogłoby ono przyjąć postać: domniemywa się istnienie zależności, która... albo można zauważyć zależność, która..., albo: na pierwszy rzut oka wydaje się, że istnieje zależność, która... Oczywiście na wybór którejś z tych konstrukcji powinno mieć wpływ to, czy dostrzeżona/domniemana zależność jest prawdziwa czy pozorna; w tym drugim wypadku najlepszy byłby wybór frazeologizmu na pierwszy rzut oka, który tę pozorność uwypukla.
Łączę wyrazy szacunku
Agata Hącia