Stratos Vasdekis

Szanowny Panie,

rzeczownik dureń pochodzi od przymiotnika durny, mającego korzenie prasłowiańskie (*durьnъ). Forma ta – jak podaje Słownik etymologiczny języka polskiego Wiesława Borysia – niosła znaczenie: 'burzący się, wzburzony, pobudzony, otumaniony czymś; gniewny, wściekł, szalony', a powstała od prasłowiańskiego czasownika *duriti, którego kontynuantem jest m.in. polskie durzyć.

Sam durny od XVI wieku jest spotykany w znaczeniu: 'niemądry, nierozsądny, głupi, szalony', a wcześniej miał także znaczenia: 'próżny, pyszny, zarozumiały', 'lichy, mały'. Podobną do niego formę – i podobne znaczenia – spotkamy w innych językach słowiańskich.

Warto jeszcze wspomnieć, że przywołany czasownik durzyć, dziś wyraźnie przestarzały, od XVIII w. jest notowany w znaczeniu 'wprowadzać w błąd, oszukiwać, zwodzić, tumanić; oszałamiać', a prasłowiańska forma *duriti, której jest kontynuantem, oznaczała 'wprowadzać w stan silnego wzburzenia, odurzenia, zamroczenia'. Z durzyć – i pośrednio również durnym i durniem – należy kojarzyć (w sensie etymologicznym) takie słowa, jak durzyć się, odurzony, a także... dur (bo to od XX w. 'ostra choroba zakaźna, której towarzyszy wysoka gorączka i zamroczenie umysłu; odurzenie, obłęd', a wcześniej 'trucizna wywołująca obłęd, odurzenie', 'upór, krnąbrność' – definicje za słownikiem etymologicznym W. Borysia).

Łączę wyrazy szacunku

Agata Hącia