Izi

Szanowna Pani,

najstarsze użycie wyrazu infrastruktura w języku polskim, jakie znalazłem, pochodzi z Ustawy o izbach morskich z roku 1961, w której mowa jest o „użytkownikach infrastruktury portowej”. Jest to wyraz międzynarodowy, mający odpowiedniki w wielu językach europejskich, m.in. angielskie infrastructure, francuskie infrastructure, niemieckie Infrastruktur – i jak to się często dzieje w wypadku wyrazów międzynarodowych, trudno powiedzieć, z którego dokładnie języka wyraz ten przyszedł do języka polskiego, czyli który język był bezpośrednim źródłem zapożyczenia.

Można natomiast powiedzieć, w którym języku wyraz ten został utworzony – był to język francuski. Francuskie infrastructure zostało po raz pierwszy poświadczone w roku 1887. Pierwotnie używane było w kontekście wojskowym i oznaczało podstawowe obiekty i instalacje, takie jak drogi, mosty czy linie kolejowe, które wspierały działania militarne. Z języka francuskiego wyraz przedostał się m.in. do angielskiego i niemieckiego. No i – bezpośrednio lub pośrednio – do polskiego.

Słowo francuskie zostało utworzone od przedrostka infra- ‘pod, poniżej’ i structure ‘struktura, konstrukcja’, zatem całość oznacza dosłownie ‘pod-struktura’, to znaczy: ‘struktura niższego rzędu, struktura podstawowa’. Stąd ostatecznie wywodzi się dzisiejsze znaczenie ‘podstawowe urządzenia, przedsiębiorstwa i instytucje usługowe nieodzowne do właściwego funkcjonowania produkcyjnych działów gospodarki’.

Francuski przedrostek infra- wywodził się z łacińskiego īnfrā ‘pod, poniżej’, które w klasycznej (starożytnej) łacinie było przede wszystkim przysłówkiem i przyimkiem, natomiast w łacinie późniejszej zaczęło być stosowane także jako przedrostek (īnfrā-). Przysłówek/przyimek īnfrā wywodził się ze skrócenia zwrotu īnferā (parte), dosłownie ‘w niższej (części)’, gdzie īnferā to ablatyw (przypadek, którego podstawową funkcją było odłączanie, oddzielanie, ale który w łacinie miał także funkcje narzędnika i miejscownika  – w tym wypadku jest to właśnie funkcja miejscownika) rodzaju żeńskiego liczby pojedynczej przymiotnika īnferus ‘niski’ (z którego pochodzi np. włoskie inferno ‘piekło’, dosłownie:  ‘niskie (miejsce)’). Ten zaś wywodzi się z praindoeuropejskiego *h₁n̥dʰér-o-s ‘niższy’, który został utworzony od *h₁n̥dʰér ‘niski’, z którego z kolei wywodzi się m.in. angielskie under ‘pod’.

Natomiast francuski rzeczownik structure pochodzi od łacińskiego rzeczownika structūra ‘budowanie, budowa; budynek’, utworzonego za pomocą przyrostka -ūra (tworzącego nazwy czynności) od structum, jednej z form (tzw. supinum)czasownika struō, struere ‘budować warstwami, kłaść obok siebie; budować, wznosić’. Od tego samego czasownika – choć z innymi przedrostkami – wywodzą się ostatecznie polskie konstrukcja, destrukcja, obstrukcja itp. Czasownik zaś kontynuuje praindoeuropejski rdzeń *streu̯- ‘rozsypywać, rozrzucać’, z którego pochodzi też m.in. angielskie straw ‘słoma’.

Z wyrazami szacunku

Kamil Pawlicki