Sonia

Szanowna Pani,

odpowiedniki wyrazu termobarokomora istnieją w różnych językach słowiańskich: w większości języków zachodnio- i południowosłowiańskich mają taką formę, jak po polsku – termobarokomora (w zapisie serbskim термобарокомора), natomiast w bułgarskim i w językach wschodniosłowiańskich – термобарокамера, termobarokamera. Odpowiednik istnieje też w niemieckim: Thermobarokammer. Natomiast w języku angielskim używa się zwrotów w rodzaju thermal vacuum chamber, podobnie w językach romańskich, np. włoskie camera termovuoto i francuskie chambre thermobarique.

W którym języku (lub w których językach) wyraz ten został utworzony? Pewności nie ma, ale jego budowa – złożenie składające się z trzech członów – wskazywałaby na język rosyjski lub język niemiecki, które mają skłonność – znacznie większą niż np. język polski – do tworzenia długich złożeń. Za językiem rosyjskim przemawia dodatkowo fakt, że Sowieci byli pionierami w badaniach wpływu ciśnienia i temperatury na organizm człowieka, zwłaszcza w medycynie lotniczej i kosmicznej. Z kolei argumentem za językiem niemieckim mógłby być fakt, że jeszcze w połowie XX w. i nieco później był to język ważny dla nauki i techniki, choć jego rola stopniowo malała na rzecz języka angielskiego.

Najstarsze użycie rosyjskiego термобарокамера, jakie znalazłem, pochodzi z dokumentu patentowego sporządzonego w roku 1959 (https://rusneb.ru/catalog/000224_000128_0000120286_19590101_A1_SU/). Ta data zbiega się z rozwojem kosmonautyki w latach 50. i 60., gdy zimna wojna między USA i ZSRR przyczyniła się do powstania bardziej zaawansowanych termobarokomór, w których testowano reakcje organizmu na ekstremalne warunki atmosferyczne, np. symulując loty w kosmos.

Najstarsze użycie niemieckiego Thermobarokammer, jakie udało mi się znaleźć, pochodzi z roku 1980 (https://meganorm.ru/Data2/1/4294830/4294830318.pdf), przy czym jest to źródło rosyjskie, które podaje Thermobarokammer jako niemiecki odpowiednik rosyjskiego термобарокамера, można więc przypuszczać, że słowo niemieckie funkcjonowało już nieco wcześniej. Z kolei najstarsze użycie polskiego termobarokamera, na jakie trafiłem, pochodzi dopiero z roku 2000 (http://ptmts.org.pl/pliki/wydawnictwa/ML_IX_2000.pdf).

Choć nie można wykluczyć, że te wyrazy funkcjonowały w tych językach już przed podanymi datami, to chronologia zdaje się wskazywać raczej na język rosyjski jako ten, w którym wyraz термобарокамера został utworzony i z którego zapożyczyły go inne języki. Druga co do prawdopodobieństwa byłaby moim zdaniem hipoteza, że wyraz powstał w języku niemieckim. Teoretycznie mógł on zresztą powstać w obu tych językach niezależnie od siebie, jednak – jako że podobieństwo obu wersji jest bardzo duże – nie przypisywałbym takiej hipotezie zbyt wysokiego prawdopodobieństwa. Za mniej prawdopodobne uważam też, by wyraz powstał w języku polskim lub w jakimś innym języku słowiańskim.

Warto jeszcze zauważyć, że jeżeli polskie termobarokomora było zapożyczeniem z rosyjskiego lub niemieckiego, to podczas adaptacji tego zapożyczenia człon obcy камера (lub Kammer) został zastąpiony rodzimym odpowiednikiem komora. Wszystkie te wyrazy wywodzą się z średniowiecznego łacińskiego camara/camera ‘izba, pokój, mieszkanie’, pierwotnie ‘sklepienie’. Tyle że wyraz polski został zapożyczony (poprzez niemiecki lub czeski) w XIII w., a więc jeszcze w okresie, gdy w języku polskim i czeskim krótkie a podlegało w zapożyczeniach wymianie na o (por. np. ołtarz z łac. altar, kościół z łac. castellum). Natomiast rosyjski zapożyczył wyraz камера znacznie później, w XVII-XVIII wieku, w formie bliższej łacińskiemu oryginałowi (w jego wersji camera), a zatem z pierwszą samogłoską a.

Sama forma łacińska była zaś zapożyczeniem ze starogreckiego καμάρα, kamára ‘coś z łukowatym przykryciem, kryty powóz lub łódź, sklepiona komnata, sklepienie’, co z kolei greka zapożyczyła zapewne z języków irańskich (por. perskie کمر kamar ‘talia, pas; łuk, kopuła, most łukowy’), w których słowo to ostatecznie wywodziło się z praindoeuropejskiego rdzenia *kh₂em- ‘zginać, krzywić’, z którego pochodzi także polskie słowo kąt.

Z wyrazami szacunku

Kamil Pawlicki