Czy istnieją reguły dotyczące tworzenia imiesłowów przymiotnikowych biernych, które wyjaśniają, w jakiej sytuacji stosujemy poszczególne przyrostki (-ny/-ty)? Jak wyjaśnić moim niemieckim uczniom (Volkshochschule- Uniwersytet Ludowy), dlaczego imiesłów bierny od "myć " to "myty", a od "uczyć" to "uczony"? Po raz pierwszy będę wprowadzała to zagadnienie na zajęciach i na razie nie znalazłam wyjaśnienia.
Będę wdzięczna za pomoc.
Joanna
Szanowna Pani,
rzeczywiście nie jest to prosta sprawa, wymaga bowiem odwołań do historii języka polskiego i typów morfologicznych polskich czasowników. Żeby jednak rzecz uprościć, można powiedzieć, że:
- imiesłowy bierne zakończone na -n(-y, -a, -e) tworzymy od czasowników, które w bezokoliczniku kończą się na -ać, -eć (np. pisać > pisany, słyszeć > słyszany),
- imiesłowy bierne zakończone na -on(-y, -a, -e) tworzymy od czasowników, które w bezokoliczniku kończą się na -ić, -yć, -ść, -źć, -c (np. zapłacić > zapłacony, policzyć > policzony, zanieść > zaniesiony, zawieźć > zawieziony, tłuc > tłuczony),
- imiesłowy bierne zakończone na -t(-y, -a, -e) tworzymy od czasowników, których temat bezokolicznika jest zarazem rdzeniem, a kończy się na samogłoskę -i, -y, -u, -ą lub spółgłoską -r (np. pić > pity, myć > myty, opluć > opluty, wziąć > wzięty, ukryć > ukryty), a także od czasowników typu drzeć, trzeć (darty, tarty),
- imiesłowy bierne zakończone na -ęt(-y, -a, -e) tworzymy od czasowników, które w bezokoliczniku kończą się na -nąć (np. ciągnąć > ciągnięty, zamknąć > zamknięty).
Łączę wyrazy szacunku
Agata Hącia