Anna Trębicka

Szanowna Pani,

niewątpliwie imiesłowową formą czasownika pohamować jest pohamowany, która w postaci zaprzeczonej to niepohamowany. Niewątpliwie również z imiesłowem niepohamowany mamy do czynienia np. w zdaniu: Dowódca, niepohamowany w porę przez doradców, podjął decyzję o ataku.

Dość często się jednak zdarza, że imiesłowy przymiotnikowe bywają używane w funkcji przymiotnika, a nawet rzeczownika; gdy towarzyszy temu (zauważalna, znaczna) zmiana znaczenia, można mówić o wykształceniu się leksemu przymiotnikowego odimiesłowowego. Tak się na przykład stało z wyrazami:

• narąbany (narąbane drewno > narąbany 'pijany' człowiek)
• przegadany (godziny przegadane z przyjacielem > przegadany utwór 'taki, w którym użyto zbyt wielu słów, nagromadzono zbyt wiele wątków zacierających główną myśl')
• skubany (skubane włosy, kosmyki > skubany 'o kimś, kto budzi podziw, niechęć lub zazdrość')
• wygadany (wygadana tajemnica > wygadany człowiek 'znajdujący w każdej sytuacji właściwą odpowiedź, pewny siebie, rezolutny')
• żądany (pojedynek żądany przez przeciwnika > żądany kolor 'taki, którego się oczekuje')

Bywają też takie wyrazy, które do złudzenia przypominają imiesłowy przymiotnikowe, ale są niewątpliwymi przymiotnikami; zwykle pochodzą od czasowników nieprzechodnich, np. zadbany, cacany, zabiegany (człowiek), rozedrgany (uczeń, żar), zakochany (człowiek).

Również z przesunięciem znaczeniowym mamy do czynienia w wypadku formy niepohamowany. W zdaniach: Pożar rozlewał się coraz szerzej i z niepohamowaną siłą rzucał się na nowe dzielnice; Prezydent USA w gorących słowach podziękował austriackim żołnierzom za pomoc w Iraku, czym wzbudził niepohamowaną wesołość słuchaczy; Pęd do posiadania własnych czterech kółek jest niepohamowany i odporny na racjonalne argumenty; Ja w rzeczywistości nie mógłbym zakochać się w takiej dziewczynie - dodaje po chwili wahania. - Jest niepohamowana, nieprzewidywalna; Młode pokolenie złodziei było inne od przedwojennego. Niestaranni w ubiorze, nie dogoleni, za to z cwaniackim błyskiem w oku, nerwowi, narwani, niepohamowani, przez to podwójnie niebezpieczni (cytaty za Wielkim słownikiem języka polskiego pod red. P. Żmigrodzkiego) niewątpliwie mamy do czynienia z przymiotnikiem. Nie chodzi bowiem o sens: 'taki, który nie został (przez kogoś) pohamowany, zahamowany', tylko mowa o czyjejś cesze (lub cesze czegoś).

Łączę wyrazy szacunku

Agata Hącia