03.08.2022

czasowniki o różnej rekcji a dopełnienie

Dzień dobry,

chciałbym zwrócić się z problemem, jaki sprawia mi określenie, w jakim przypadku powinienem użyć rzeczownika, który występuje jako dopełnienie dla dwóch orzeczeń (jeżeli można tak to nazwać). Chodzi o konstrukcję (będącą tłumaczeniem angielskiego cytatu): „zjawisko, które jest równoczesne z(,) oraz odpowiada na(,) [... – tu przymiotniki] publiczność/publicznością”.

Intuicja sugeruje mi, że „publiczność” powinna wystąpić w formie zgodnej z drugim wyrażeniem czasownikowym, czyli „odpowiada na [...] publiczność” – tak zdaje się brzmieć bardziej naturalnie. Jednak nie jestem pewien, czy technicznie „oraz odpowiada na” nie jest tutaj wtrąceniem (stąd też dodatkowa wątpliwość co do przecinków) i wówczas w ustalaniu przypadku może należy to wtrącenie w pewnym sensie zignorować i napisać „publicznością”, tak aby pasowało do „równoczesne z”.

Będę bardzo wdzięczny za poradę.

Pozdrawiam serdecznie 

Wojciech Bielecki

Szanowny Panie,

rzeczywiście w języku mówionym (zwłaszcza w nim) mamy skłonność do uzgadniania formy wyrazu określającego, zależnego składniowo (np. dopełnienia), z wymogami najbliższego mu wyrazu określanego (czyli jeśli są mamy dwa czasowniki określane przez jedno dopełnienie, intuicyjnie chcielibyśmy dostosować jego formę do wymogów drugiego czasownika). O ile jednak takie rozwiązanie sprawdza się w językach niefleksyjnych (np. angielskim), o tyle może prowadzić do błędu składniowego w językach fleksyjnych, tj. do błędnego skrótu składniowego. Jeśli bowiem czasowniki mają różną rekcję, to poprawność składniowa wymaga tego, by na tę rekcję w obu wypadkach odpowiedzieć odpowiednią formą. Aby uniknąć powtórzeń (a tym samym usterek stylistycznych), zwykle stosujemy w takich sytuacjach zaimek (po drugim czasowniku).

Pana przykład powinien zatem przybrać postać: zjawisko, które jest równoczesne z publicznością oraz na nią odpowiada albo zjawisko, które jest równoczesne z publicznością oraz na tę publiczność odpowiada (jeśli konieczne są gdzieś przymiotniki/ imiesłowy przymiotnikowe, dostosowujemy je do form rzeczowników, np. równoczesne z wymagającą publicznością oraz na tę wymagającą publiczność odpowiada).

Jeżeli interpretacja całego tekstu pozwala sądzić, że konstrukcja zbudowana wokół drugiego czasownika jest wtrąceniem, oczywiście ujmujemy ją w przecinki (koniecznie dwa), nawias albo myślniki, ale nie ma to wpływu na formę dopełnień.

Dodam, że podobne problemy pojawiają się często także w konstrukcjach przyimek + rzeczownik (np. przed lekcjami i po lekcjach; przed lekcjami i po nich – a nie: *przed i po lekcjach), rzeczownik + rzeczownik (np. kierowanie zespołem i opieka nad nim, a nie: *kierowanie i opieka nad zespołem).

Łączę wyrazy szacunku

Agata Hącia