Stratos Vasdekis

Szanowny Panie,

najwcześniejsze użycie nazwy estragon w języku polskim, jakie znalazłem, pochodzi z książki kucharskiej pt. Kucharz doskonały... Wojciecha Wielądki, wydanej w 1783 r. i będącej tłumaczeniem francuskiego dzieła La cuisinière bourgeoise... Być może wtedy właśnie francuskie słowo estragon zostało po raz pierwszy użyte w języku polskim. Słowo to oznacza gatunek rośliny zielnej, zwanej po łacinie Artemisia dracunculus, a po polsku „bylica estragon” lub „bylica draganek”, a także przyprawę z ziela tej rośliny.

Francuskie estragon to forma poświadczona w tym języku od 1601 r., która powstała z metatezy (przestawki) z wcześniejszej formy estargon (poświadczonej od 1564 r.), która z kolei powstała poprzez dodanie nieregularnego, nieuzasadnionego etymologicznie przedrostka es- do jeszcze wcześniejszej formy targon (poświadczonej od 1539 r.). Ta ostatnia forma była zapożyczeniem ze średniowiecznego łacińskiego tarcon, altarcon (poświadczonego od końca XII w.). Z formy łacińskiej wywodzą się też włoskie targone, hiszpańskie taragona, angielskie tarragon. Same zaś formy łacińskie pochodziły z arabskiego طَرْخُون, ṭarḫūn (poświadczonego od końca IX w.) – forma altarcon kontynuuje wariant arabski z rodzajnikiem al- (podobnie jak np. w algebra czy alkohol).

Arabskie ṭarḫūn było zaś prawdopodobnie zapożyczeniem z klasycznego greckiego δρακόντιον, drakóntion, dosłownie ‘mały smok, smoczek’, co w grece oznaczało różne rzeczy kojarzące się ze smokiem: gatunek ryby, gatunek pasożyta zaliczany obecnie do rodzaju Dracunculus (wywołującego chorobę pasożytniczą zwaną drakunkulozą), gatunek figi, czerwony barwnik („smoczą krew”), a także gatunki roślin zaliczane obecnie do rodzaju Dracunculus, przede wszystkim drakunkulus zwyczajny, Dracunculus vulgaris, zwany smoczą lilią. Różnie tłumaczy się „smoczą” nazwę tej rośliny: być może chodziło o ubarwienie ogonków liściowych przypominające skórę gadów, lub też kształt korzenia kojarzył się z wężem, co doprowadziło zielarzy do przekonania, że może on leczyć ukąszenia jadowitych zwierząt.

Ta etymologia zakłada więc, że przy przejściu z greki do arabskiego znaczenie przeniesiono z drakunkulusa zwyczajnego (Dracunculus vulgaris, z rodziny Dracunculus) na bylicę estragon (Artemisia dracunculus, z rodziny Asteraceae). Jedna i druga roślina bywała kojarzona ze smokiem; we Francji estragon jest regionalnie również nazywany dragonne ‘smocza (roślina)’, herbe dragon ‘smocze ziele’, gargon, serpentine ‘wężowa (roślina)’.

Greckie słowo δρακόντιον zostało utworzone od δράκων, drákōn (dopełniacz δράκοντος, drákontos) ‘smok’. Grecki drákōn został też zapożyczony do łaciny jako draco (dopełniacz draconis) ‘smok’, od którego wywodzą się m.in. francuskie i angielskie dragon ‘smok’. Stąd też wspomniana nazwa łacińska rodzaju roślin (i pasożytów) Dracunculus, która jest też zapewne źródłem polskiej – również już wspomnianej – nazwy botanicznej draganek.

Grecki drákōn prawdopodobnie pochodzi od czasownika δέρκομαι, dérkomai, ‘patrzę’, z praindoeuropejskiego rdzenia *derḱ- ‘patrzeć’, jeśli przyjmiemy, że drákōn to taki smok, który porażał spojrzeniem – jak bazyliszek.

Z wyrazami szacunku

Kamil Pawlicki