Kontrpas czy kontrapas ? Nie ma tego słowa ( w żadnej wersji ) w internetowym słowniku języka polskiego PWN ( słowo opisuje stosunkowo nową sytuację), ale jest już w internetowym Wielkim słowniku ortograficznym PWN w wersji, która dla mnie wydaje się być „mniej” poprawna. Nie ma tego słowa w ustawie o ruchu drogowym. Z reguły w języku polskim do tworzenia wyrazów złożonych oznaczających jakieś przeciwieństwo używa się pierwszego członu „kontr-” a nie „kontra-”. Która forma jest poprawna ?
WItold Kędra
Szanowny Panie,
o tym, że słowniki odnotowały formę z przedrostkiem kontra-, zdecydowało zapewne kryterium uzualne – w tekstach spotyka się wprawdzie obydwa warianty: kontrapas i kontrpas, ale pierwszy używany jest o wiele częściej. Interesujące Pana słowo, oprócz Wielkiego słownika ortograficznego PWN, zarejestrował Wielki słownik języka polskiego, który także podaje formę z cząstką kontra- (jak czytamy, kontrapas to ‘pas jezdni ulicy jednokierunkowej o kierunku przeciwnym do obowiązującego na pasie głównym, wydzielony dla ściśle określonych grup pojazdów’).
Rzeczywiście można zauważyć, jeśli przyjrzymy się podobnym konstrukcjom słownym, że cząstka kontr- jest wybierana dużo częściej (por. kontrargument, kontrreformacja, kontrwywiad, kontrdemonstracja, kontrkandydat, kontrkultura, kontrnatarcie). Jednak, choć element kontra- jest rzadziej spotykanym wariantem omawianego przedrostka, to nie budzi wątpliwości poprawnościowych. Struktury z tym członem trzeba uznać za poprawne, choć najczęściej są to chyba słowa specjalistyczne czy nawet terminy – por. kontrafaktura, kontratenor (muzyczne), kontrafał, kontraszot (żeglarskie) czy kontrafałda (krawieckie). Zdarzają się też formy używane obocznie – por. kontrproduktywny, rzadziej kontraproduktywny (WSJP). Oboczności mogą dotyczyć nawet wyrazów zapożyczonych – na przykład francuski rzeczownik contrescarpe przetłumaczono na język polski na dwa sposoby: jako kontrskarpa i kontraskarpa (obydwie formy zostały odnotowane przez Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego i opatrzone kwalifikatorem dawne).
Można więc powiedzieć, że obydwie przywołane przez Pana formy – kontrapas i kontrpas – są poprawnie zbudowane, a słowniki rejestrują pierwszą z nich za względu na jej większe rozpowszechnienie w tekstach.
Z wyrazami szacunku
Barbara Pędzich