nie bój się kraść dobre sny?

19.09.2023

Dzień dobry, Piszę tekst piosenki i mam problem z wersem: “Więc nie bój się kraść dobre sny” Czy to dopuszczalna forma? Wers z biernikiem wydaje mi się niepoprawny, ale brzmi dobrze i ogromnie pasuje mi do rymu i treści. Poza tym bardzo lubię biernik i żal mi, że znika z języka. Czy można tak zaśpiewać? Czy powinno być: “Więc nie bój się kraść dobrych snów” ? Przez ciągłe powtarzanie już nie jestem niczego pewna, a w mowie przecież nikt nie używa takich wyrażeń. Myślę więc o zamianie na "Więc uczysz się kraść dobre sny", choć mniej mi odpowiada. Proszę o pomoc. Dziękuję i pozdrawiam

Agnieszka z Warszawy

Szanowna Pani,

zdanie *Więc nie bój się kraść dobre sny słusznie budzi Pani wątpliwości – użycie biernika z całą pewnością jest tu niepoprawne. Można wprawdzie podać przykłady podobnych konstrukcji, w których forma biernikowa jest akceptowana, chodzi jednak o trochę innego typu składnię. Biernika możemy użyć na przykład w połączeniu z zaprzeczonym czasownikiem nieprzechodnim (nietworzącym strony biernej) – por. Moją siostrę już nie boli głowa; Nie stać ją na drogie prezenty. Nawet jednak w takich zdaniach zaleca się użycie dopełniacza: Mojej siostry już nie boli głowa; Nie stać jej na drogie prezenty.

W zdaniu, które Pani zacytowała, po zaprzeczonym czasowniku występuje bezokolicznik, a wówczas poprawne jest wyłącznie użycie formy dopełniaczowej, czyli: Więc nie bój się kraść dobrych snów (podobnie powiemy np.: Nie lubię ścielić łóżka, Nie chcę zgubić kluczy, nie zaś: *Nie lubię ścielić łóżko, *Nie chcę zgubić klucze).

Odstępstwa od tej zasady możliwe są w pewnych sytuacjach. Po pierwsze, gdy między zaprzeczonym czasownikiem a bezokolicznikiem wstawimy jeszcze jakiś inny element zdania, np. Nie mam ochoty oglądać takie filmy (choć naturalniejsza jest wersja: Nie mam ochoty oglądać takich filmów). Po drugie, gdy użyjemy zaprzeczonego czasownika niewłaściwego, np. nie wstyd czy nie sposób. Wtedy możemy posłużyć się dopełniaczem lub biernikiem, por.: Nie wstyd ci jej okłamywać? lub Nie wstyd ci ją okłamywać?; Nie sposób zrozumieć mojej szefowej lub Nie sposób zrozumieć moją szefową.

Wspomniała Pani również o tym, że biernik „znika z języka”. Badacze współczesnej polszczyzny zwracają jednak uwagę na to, że jest dokladnie odwrotnie – to konstrukcje biernikowe są bardzo ekspansywne i często wypierają formy z dopełniaczem. Przejawem tej tendencji są choćby błędne formy typu *używam kosmetyki, *potrzebuję skuteczny lek, *szukam parasolkę zamiast: używam kosmetyków, potrzebuję skutecznego leku, szukam parasolki. Domyślam się, że może ma Pani na myśli formy typu *zawiąż buta, *wbiłem gwoździa (zamiast *zawiąż but, *wbiłem gwóźdź), zauważmy jednak, że formy te, choć błędne, wciąż są konstrukcjami z biernikiem – tyle że równym dopełniaczowi, a nie mianownikowi.

Z wyrazami szacunku

Barbara Pędzich