13.02.2022

sposób zwracania się do osób niebinarnych płciowo

Jak brzmi neutratyw lub forma nijaka (np. z staropolskiego) dla słowa Pan / Pani. Do kobiet zwracamy się słowem Pani, do mężczyzn słowem Pan. Czy do osób niebinarnych płciowo (które nie określają się jako kobieta / mężczyzna) należy zwrócić się słowem Paniszcze? Np. Szanowne Paniszcze w adresie listu? Preferowanym rodzajem przez sporo osób niebinarnych jest rodzaj nijaki. Brakuje mi w słowniku słowa, którym można zastąpić Pan / Pani w przypadku osób niebinarnych.

Hotaru

Szanowna Pani,

pyta Pani o dwie rzeczy: o słowo nazywające osoby niebinarne płciowo oraz o sposób zwracania się do nich.

Jeśli chodzi o pierwszą sprawę, to kilka takich form notuje witryna Zaimki.pl. Spośród neutratywów są to: panie, panio, pan, państwo, pano. W zwrotach do adresata stosujemy formę wołacza, która – według tego samego źródła – brzmi (w odniesieniu do kolejno przywołanych wyrazów): panie, panio, paniu, państwo, pano. W witrynie tej nie znalazłam dukatywów ani iksatywów o podobnym znaczeniu i funkcji; jako potencjalny dukatyw można by prawdopodobnie przywołać panu, a jako potencjalny iksatyw panx.

Warto zwrócić uwagę, że polszczyzna nie wypracowała standardowego (uniwersalnego) sposobu nazywania osób niebinarnych płciowo i zwracania się do nich. Wynika to, moim zdaniem, m.in. z tego, że grupa ta jest niejednolita i ma różne preferencje nazewnicze. Dowodzi tego nie tylko różnorodność form przywołanych wyżej. Również wyniki badania przedstawionego w artykule Szymona Miśka Niebinarność płciowa w języku polskim. Badanie pilotażowe („Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 33(2021), s. 287–303) wskazują na różne preferencje językowe osób niebinarnych płciowo. Na pytanie Która form grzecznościowych jest przez Ciebie preferowana – Pan / Pani / inna – jaka? – badacz uzyskał odpowiedzi: „bez form grzecznościowych”; „Pani”; „wymiennie Pan i Pani”; „Pań”; „żadna nie jest satysfakcjonująca”.

Podobnego zróżnicowania doświadczyliśmy jesienią ubiegłego roku jako współorganizatorzy II Dyktanda UW. Gdy poprosiliśmy osoby, które w formularzu rejestracyjnym zaznaczyły płeć „inną”, by podały formy adresatywne i opisowe, których by sobie życzyły w dokumentacji, otrzymaliśmy bardzo różne odpowiedzi, w żaden sposób niedające się sprowadzić do wspólnego mianownika.

Co do formy paniszcze: nie notuje jej witryna Zaimki.pl, a formy zakończone na -iszcze, które zostały tam podane, utworzono od form męskich o tematach fleksyjnych zakończonych na -st (np. amerykanista > amerykaniszcze, urbanista > urbaniszcze).

Analiza na gruncie polszczyzny ogólnej każe uznać formę paniszcze za derywowaną od rzeczownika panisko, który niewątpliwie jest nieneutralny stylistycznie (jest to ekspresywne określenie bądź człowieka bogatego albo udającego bogacza, bądź władcy).

Dla porządku dodam, że w witrynie Zaimki.pl wśród neutratywów są też formy zakończone na -iszcze o funkcji liczby mnogiej, np. amiszcze (lp. amiszko), ale wykraczają one poza przywołane tu kwestie.

A zatem na pytanie, jak się zwracać do osoby niebinarnej płciowo, odpowiedziałabym: nie wiadomo. Jeśli sytuacja na to pozwala, można zapytać o oczekiwane formy. W przeciwnym wypadku zasadniczo jesteśmy (jeszcze) bezradni.

Łączę wyrazy szacunku

Agata Hącia