Dzień dobry. Chciałem wyjaśnić kwestię pisowni imion i nazwisk w dokumentach typu dowód osobisty, paszport, prawo jazdy. Dlaczego w wymienionych dokumentach imiona i nazwisko pisane są w całości z dużych liter np. JAN ADAM KOWALSKI a nie Jan Adam Kowalski? Jaka zasada przyświeca takiemu zapisowi? Proszę o wyjaśnienie. Dziękuję.
Pozdrawiam.
Tomasz
Szanowny Panie,
właściwie to pytanie należałoby zadać Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Administracji, to ono bowiem decyduje o wyglądzie dowodów osobistych, w tym o sposobie zapisu danych osobowych. Mogę się tylko domyślać, że wybór samych wielkich liter ma pozwolić na uniknięcie pomyłek np. między „l” a „I” (pierwszy znak to mała litera L, drugi znak to duże i), ale czy rzeczywiście taka intencja przyświecała MSWiA – nie wiem. Być może zadziałały tu inne czynniki.
Jako ciekawostkę mogę natomiast przywołać to, że w ogóle rozróżnienie liter na małe i duże jest w zasadzie czystą konwencją. W niektórych alfabetach (czy może szerzej: systemach pisma) takiego rozróżnienia nie ma, np. w gruzińskim, hebrajskim czy japońskim. Także alfabet łaciński niegdyś nie rozróżniał liter na duże i małe. (Dziś oczywiście takie rozróżnienie mamy i jest ono wręcz nośnikiem znaczeń słów, współtworzy nie tylko polską konwencję ortograficzną).
Pozwolę sobie tu – jako ilustrację tej myśli (tj. rozwoju liter łacińskich) – zacytować fragment opracowania Wzorce kaligraficzne w polskiej szkole XX w., które w 2010 przygotowałam wraz z dr Magdalena Majdak dla Rady Języka Polskiego:
„Bezpośrednim źródłem liter w znacznej części Europy (i świata) jest pismo zwane kapitałą rzymską. Jego najsłynniejszy przykład to napis wyryty na kolumnie wzniesionej w 114 r. n.e. na cześć cesarza Trajana:
Kapitała rzymska – napis na kolumnie Trajana
(źródło: A. Kapr, The art of lettering. The history, anatomy, and aesthetics of the roman letter forms, München , New York, London, Paris 1983)
(...) Litery kapitały rzymskiej najprawdopodobniej najpierw pisano płaskim, sztywnym pędzlem, który tworzył takie same wariacje cienkich i grubych kresek jak ścięte płaskie pióro, a następnie wykuwano je dłutem. Zakończenia prostych kresek poszerzano dłutem trzymanym poziomo (takie poszerzenia nazywamy dziś szeryfami). Litery kapitały rzymskiej, niezwykle funkcjonalne, miały za zadanie – podobnie jak ówczesna architektura – wyrażać dumę i siłę imperium rzymskiego.
Aż do upadku imperium kapitała nie podlegała większym modyfikacjom – nieznaczne zmiany powstawały, gdy kopiści używali płasko ściętego pióra (kapitała kwadratowa) lub gdy spiesząc się, zmieniali kąt nachylenia pióra z płaskiego na ukośny albo gdy zmieniali narzędzie na metalowy rylec, którym pisano na drewnianych tabliczkach pokrytych jednostronnie woskiem (rustyka).
Rustyka, przeniesiona przez mnichów do Irlandii, została zmieniona w uncjałę:
Uncjała, VI w. (źródło: S. Bernaciński, Liternictwo, WSiP, Warszawa 1990)
i stamtąd rozprzestrzeniona na cały świat. Uncjałę tworzyły litery wysokie na cal (z tego powodu niewygodne), pozbawione szeryfów, o nowych kształtach, zapowiadających wyodrębnienie się małych liter (zwłaszcza A, D, E, C, H, M, Q, U). Z czasem zaczęto wydłużać linie niektórych liter – w górę (D, H, L) i w dół (F, P, Q). W miarę rozwoju techniki pisania kształty liter stawały się okrąglejsze, piękniejsze, bardziej dekoracyjne. Coraz szybsze pisanie oraz wspomniane zmiany kształtów liter spowodowały, że uncjała przekształciła się w półuncjałę:
Półuncjała, VI w.
(źródło: S.Bernaciński, Liternictwo, WSiP, Warszawa 1990)
w której wyraźnie widać rozróżnienie na małe i wielkie litery.
Kolejna zmiana kroju pisma europejskiego była skutkiem świadomych zabiegów. Na zlecenie Karola Wielkiego, który potrzebował bardziej funkcjonalnego niż półuncjała pisma, umożliwiającego szybkie i czytelne pisanie, tzn. ułatwiającego pracę skrybom, stworzono w założonej przez niego akademii krój zwany minuskułą karolińską:
Minuskuła karolińska, VIII w.
(źródło: S. Bernaciński, Liternictwo, WSiP, Warszawa 1990)
Podobnie jak architektura karolińska, zdominował Europę na trzy stulecia. Minuskułę tworzyły małe litery, stanowiące prawzór dla nowszych liter podrzędnych
Przemiana liter majuskułowych na minuskułowe
(źródło: J. Wojeński, Technika liternictwa, wyd. IX uzup., Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1990)
Z czasem litery minuskuły – pod wpływem stylu architektonicznego i plastycznego – stały się bardziej kanciaste (załamane dolne i górne łuki), wydłużone i ścięte, wyrażając w ten sposób ducha epoki. Włoscy humaniści nazwali ten styl, powstały na początku XII w. we Francji, gotykiem
Pismo gotyckie, XIII w.
(źródło: S. Bernaciński, Liternictwo, WSiP, Warszawa 1990)
(...)
We Włoszech, gdzie styl gotycki nigdy nie przyjął się na dobre, nadejście renesansu przyniosło nowe kroje pisma. W poszukiwaniu starożytnych rękopisów natrafiono na rękopisy karolińskie – i sądząc, że pochodzą one z czasów rzymskich, zaczęto je naśladować. Jest to jedna z hipotez powstania pisma humanistycznego (antykwy renesansowej):
Pismo humanistyczne
(źródło: J. Wojeński, Technika liternictwa, wyd. IX uzup., Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1990)
Zestawienie różnych krojów antykwy
(źródło: J. Wojeński, Technika liternictwa, wyd. IX uzup., Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1990)
Pismo to jest połączeniem kapitały rzymskiej (majuskuły) i minuskuły karolińskiej (minuskuły). Do XVIII w., okresu rozkwitu tego pisma, forma antykwy ma charakter międzynarodowy; w późniejszym okresie uwydatniają się cechy narodowe. Pierwsza polska antykwa pochodzi z r. 1513 (drukarnia Unglera)”.
Tyle ciekawostek, które oczywiście nie przybliżają nas do odpowiedzi na Pana pytanie, ale być może będą urozmaiceniem rozważań na temat konwencjonalności rozróżniania wielkich i małych liter.
Łączę wyrazy szacunku
Agata Hącia