Jola

Szanowna Pani,

z punktu widzenia gramatyki forma zaopiekowany jest niepoprawna, ponieważ czasownik zaopiekować się (właśnie zaopiekować się, nie: *zaopiekować) jest nieprzechodni i nie tworzy imiesłowów przymiotnikowych biernych, czyli form zakończonych na -ny, -ony, -ty, które wskazywałyby na to, że coś zostało poddane (ktoś został poddany) jakiejś czynności, wykonanej przez kogoś innego. Forma zaopiekowany nie ma więc takiego statusu gramatycznego jak na przykład pisany, namalowany, chwalony, wzięty, zakryty. Łatwo to wykaże test przechodniości:

• Jan pisze list > list jest pisany przez Jana
• Maria namalowała obraz > obraz został namalowany przez Marię
• matka chwaliła dziecko > dziecko było chwalone przez matkę
• ojciec wziął zaświadczenie > zaświadczenie zostało wzięte przez ojca
• chłopiec zakrył ręką zeszyt > zeszyt został zakryty ręką przez chłopca

Nie zrobimy jednak przekształcenia:

• dziewczynka zaopiekowała się psem > *pies został zaopiekowany przez dziewczynkę

Zauważmy też, że imiesłów powinien zawierać cząstkę się obecną i w innych formach czasownika (por. zaopiekować się, zaopiekował się, zaopiekowawszy się; opiekować się, opiekuję się, opiekujący się, opiekując się).

Aby poprawnie gramatycznie wyrazić treść taką, jaką przypisuje się formie zaopiekowany, trzeba powiedzieć np.: otoczony opieką, wzięty pod opiekę, otoczony troską, dobrze potraktowany itd. Minusem tego rozwiązania jest to, że trzeba użyć dwóch wyrazów zamiast jednego, co niektórzy użytkownicy polszczyzny mogą uznać za mało ekonomiczne, ale, przyznajmy, nie jest to wielki koszt.

Można się zastanawiać, czy zaopiekowany dałby się obronić jako nowy przymiotnik (nie imiesłów przymiotnikowy bierny). Być może ewentualnym wzorem mogłaby być forma: spodziewany (od spodziewać się), która również charakteryzuje obiekt określany przez dopełnienie w zdaniu w stronie czynnej (spodziewam się podwyżki > to jest spodziewana podwyżka). Jest to chyba jednak wyjątek.

Szukanie potwierdzenia, że zaopiekowany miałby się wpisywać w ewentualną serię (a więc szukanie dowodów regularności gramatycznej) i przywoływanie w tym celu przymiotników (nie imiesłowów!), takich jak: narąbany (człowiek) (od: narąbać się), rozkładany (fotel) (od: rozkładać się), udany (wyjazd) (od: udać się) – byłoby chybione. Choć i w tych przykładach znika się (jest w czasowniku, znika w przymiotniku), to jednak zauważmy, że przymiotniki te określają obiekt, który w zdaniu w stronie czynnej pełni funkcję podmiotu (KTOŚ się upił, COŚ się rozkłada, COŚ się udało), a nie dopełnienia (jak w: zaopiekować się KIMŚ). Zachodzi więc istotna różnica semantyczno-składniowa, która dowodzi, że serii gramatycznej, w którą zaopiekowany mógłby się wpisać, nie ma.

Jeśliby więc rozważać aprobatę normatywną tej formy (do czego nie namawiam), to wyłącznie w bardzo potocznym, swobodnym rejestrze polszczyzny i na prawach żartu językowego. Tak jak się stało z formą imiesłowu przymiotnikowego czynnego pracujący (w wyrażeniu sobota pracująca), której nadano znaczenie 'roboczy'. Wzorcowe bowiem wyrażenie to sobota robocza, a sobota pracująca jest opisywane przez słowniki jako bardzo potoczne i środowiskowe.

Łączę wyrazy szacunku

Agata Hącia