Julia

Szanowna Pani,

trudno mi powiedzieć, skąd się bierze forma zgaśnięte, być może ma nawiązywać do form typu padnięty, zziębnięty, zapadnięty, zwiędnięty. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego pojawia się tylko raz – w użyciu metaforycznym i literackim (Brat Olek zgasł. Szara pani z palmą na głowie rozwinęła się w smukło-ostry ogień zielony nad zgaśniętym bratem Olkiem, Tamara Bołdak-Janowska, Rytmy polskie i niepolskie: opowiadań naiwnych ciąg dalszy, 1998), podczas gdy formy przywołane przeze mnie – zwykle po kilkadziesiąt razy. Wyszukiwarka Google pokazuje ok. 200 wyników z formą zgaśnięty, podczas gdy z formami padnięty, zziębnięty, zapadnięty, zwiędnięty odpowiednio: 120 tys., 14,5 tys., 145 tys., 41 tys. Dysproporcja jest więc widoczna gołym okiem, nawet jeśli wziąć poprawkę na błędy techniczne algorytmów Google.

W tych kontekstach, w których zgaśnięty się pojawia, chodzi o taki sens, który najczęściej można by wyrazić bądź formą imiesłowu biernego zgaszony, bądź formą przymiotnikową zgasły (por. Nawet jeśli masz zgaśnięty silnik, nadal możesz korzystać z tego klimatyzatora; Ręcznie zgaśnięty papieros w przezroczystej popielniczce; Silnik w śmigłowcu zgasł czy „został zgaśnięty”; gdy pomieszczenie jest wystarczająco ciepłe, ogień jest zgaśnięty i dym jest wypuszczony z sauny zanim można z niej korzystać; jeśli płomień zostanie przypadkowo zgaśnięty na którymkolwiek z palników; wzięłam zamach i wrzuciłam zgaśnięty kawałek drewna możliwie daleko w mrok; Aha, deszcz+stożek=zgaśnięty silnik?; Jakaś unijna dyrektywa, w myśl której taki nagle zgaśnięty samochód może spowodować wypadek;  otuliła się swym szarym pledem tak, że z fałdów widać było tylko jej białą, drżącą rękę, trzymającą zgaśnięty papieros).

Czasami trudno powiedzieć, który sens przeważa. Krystalizuje się chyba jednak ogólne znaczenie 'taki, który zgasł, który nie działa', czyli znacznie zasadniczo przynależne dotąd formie zgasły.

Różnica między zgaśniętym a zgasłym sprowadza się do dwóch czynników: semantycznego (zgasły jest jednak pojemniejszy znaczeniowo, obsługuje również takie konteksty, w których na zgaśniętego prawdopodobnie nie ma miejsca, np. zgasła zieleń, zgasły ród, zgasła miłość, zgasły entuzjazm, zgasły polityk) i stylistycznego (zgaśnięty jest formą bardzo potoczną, mimo że incydentalnie pojawia się w literaturze, podczas gdy zgasły – neutralną stylistycznie lub książkową, zależnie od użyć).

Czy zgaśnięty to forma poprawna? Nie mam na to pytanie jednoznacznej odpowiedzi. Na pewno jest w uzusie współczesnej polszczyzny, lecz w rejestrach bardzo potocznych, co znaczy, że użycie jej w sytuacjach neutralnych lub wymagających starannej polszczyzny byłoby błędem. Nie wnosi nadwyżki znaczeniowej (niesie sens taki, który ma również przymiotnik zgasły). Wpisuje się w serię przymiotników (por. zwłaszcza potoczne padnięty, zwiędnięty, ale również, wcale nie potoczne, nawilgnięty), a więc nie jest ewenementem gramatycznym. W porównaniu z tymi przymiotnikami jest jednak stosunkowo rzadka.

Podsumowując: nie traktowałabym tej formy jako niepoprawnej, ale uznałabym, że warunki jej użycia ograniczają się zasadniczo do polszczyzny potocznej.

Łączę wyrazy szacunku

Agata Hącia