Braniewiak

Szanowny Panie,
przymiotnik kontrintuitywny (podobnie jak rzeczownik kontrintuitywność) to forma rzadka, nienotowana w słownikach języka polskiego, ale spotykana w niektórych tekstach naukowych i publicystycznych. Jest to zapewne zapożyczenie angielskiego słowa counterintuitive. Można je nawet uznać za kalkę, gdyż przymiotnik intuitywny (synonim częściej występującego określenia intuicyjny) był już wcześniej obecny w polszczyźnie – jego najstarsze użycie (w tekście C.K. Norwida) datowane jest na r. 1861, por. WSJP i Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego.

Chociaż forma kontrintuitywny nie jest rozpowszechniona ani usankcjonowana przez słowniki, przypomina pod względem budowy istniejące już wyrazy,  np. kontrkulturowy, kontrofensywny, kontrrewolucyjny czy kontrreformacyjny. Trzeba przy tym zauważyć, że wymienione przymiotniki powstały na gruncie polszczyzny (utworzono je od rzeczowników: kontrkultura, kontrofensywa, kontrrewolucja, kontrreformacja), a interesująca nas konstrukcja jest odwzorowaniem słowa obcojęzycznego.

Jeśli uwzględnimy angielski sens wyrazu kontrintuitywny (lub sens wynikający z potraktowania tej formy jako utworzonej za pomocą przedrostka kontr- od przymiotnika intuitywny), można przyjąć, że wyraz ten znaczy: ‘sprzeczny z intuicją, nieintuicyjny’. Przykładem ilustrującym to znaczenie może być wypowiedź zamieszczona na jednym z forów internetowych, w której jeden z dyskutantów jako kontrintuitywny – czyli zapewne ‘niezgodny z powszechnym oczekiwaniem’ –  określił przymiotnik jabłonowski, utworzony od nazwy miasta Jabłonna (nawiasem mówiąc, wydawnictwa normatywne notują też formy jabłoński i jabłoneński).

Znalazłam również poświadczenie interesującego Pana słowa w książce naukowej (zob. repozytorium UAM), poświęconej ewolucji religii. Termin kontrintuitywny ma tu ściśle określone, specjalistyczne znaczenie, związane z tzw. religioznawstwem kognitywnym, kierunkiem badań analizującym zjawiska religijne w perspektywie psychologii poznawczej. W tym kontekście kontrintuitywność oznacza cechę pojęć lub przekonań, które naruszają naszą wrodzoną intuicję, czy też potoczną wiedzę o świecie. Cechę tę autor przypisuje różnym wyobrażeniom o charakterze nadprzyrodzonym, religijnym, które to wyobrażenia konfrontujemy z codziennym doświadczeniem.

Gdyby chodziło o ocenę normatywną, to sądzę, że można uznać omawianą formę za uzasadnioną w języku specjalistycznym (np. w tekstach z zakresu filozofii czy psychologii), w tekstach popularnych zaś właściwsze byłoby raczej zastosowanie formy nieintuicyjny, która jest bardziej rozpowszechniona i zrozumiała.

Z wyrazami szacunku

Barbara Pędzich