Kinga

Szanowna Pani,

trudno z całą pewnością powiedzieć, dlaczego w języku polskim rzadko występuje grupa spółgłoskowa -np-. Trudno również orzec, czy w innych językach (a jest ich na świecie przecież kilka tysięcy) jest podobnie. Niewątpliwie grupę -np- trudniej jest wymówić niż na przykład -mp- albo -nt- ze względu na cechy poszczególnych głosek (m, p to głoski dwuwargowe, n, t  – przedniojęzykowo-zębowe), niewątpliwie również łatwiej się wymawia grupy głosek o podobnych cechach artykulacyjnych, ale nie traktowałabym tego jako bezwzględne wyjaśnienia zjawiska, które Panie zaobserwowała. Wygoda wymawianiowa jest bowiem tylko jednym z czynników wpływających na kształt słów.

Dodam jeszcze, że prawdopodobnie doszło do jakiegoś przekłamania w źródłach, które podsunęły Pani myśl, że „kiedyś litery n i m były tym samym, a wymowa różniła się w zależności od występowania w słowie”. Litery te były odrębnymi jednostkami już w alfabecie fenickim, z którego wywodzą się bodaj wszystkie alfabety europejskie (i nie tylko). Podobnie od pradziejów, można powiedzieć, występuje różnica między głoskami [n] i [m] (były one odrębnymi bytami już w języku praindoeuropejskim, z którego wywodzą się m.in. języki słowiańskie, a wśród nich polszczyzna).

Na gruncie języka polskiego głoski [m] i [n], odziedziczone z prasłowiańszczyzny, zachowują stałą formę do dziś (np. *makъ ≥ mak, *melko ≥ mleko; *noga ≥ noga, *ladьnъ ≥ ładny), nieco inaczej rozwinęły się natomiast prasłowiańskie spółgłoski [m'], [mj], [n'], [nj].

W większości wypadków [n'] i [nj] przeszły w języku polskim w [ń], które w pewnych sytuacjach utraciło miękkość i przeszło w [n]. Z kolei prasłowiańskie [m'] i [mj] występują w polszczyźnie zasadniczo jako [m'], a w pewnych sytuacjach jako [m] (sporadycznie zaś jako [ml]). Ponadto w Polsce północnej miękka głoska [ḿ] jest wymawiana jako [m'j] lub [mń] (np. [m'jasto], [mńasto] miasto), a na Mazurach i Kurpiowszczyźnie element wargowy zupełnie zanika, co prowadzi do wymowy typu [źeńa] (ziemia), [ńasto] (miasto). Te przejścia fonetyczne prowadzą do typowego dla Mazowsza mieszania [mń] i [ń] oraz [ḿ], [ń] (np. [mńisko] nisko, [ḿitka] nitka), a także do utraty miękkości w końcówce N. lm. -ami (por. [nogamy] nogami).

Łączę wyrazy szacunku

Agata Hącia